Tja. Ik ben ecoloog en bodemkundige en weet veel van tuinen en tuinieren, maar mijn grootste deskundigheid zit toch in de bomen. Vooral hoe ze groeien. Daar ga ik het nu niet over hebben, maar ik kon het toch niet laten, naar aanleiding van het stukje over het Levende fossiel Metasequoia, om nog een keer over bomen te schrijven. Maar nu over Monumentale.

Wat zijn dat eigenlijk, monumentale bomen, en wie bepaalt dat?

Wie dat bepaalt, dat zijn de mensen van de commissie Monumentale Bomen van de Bomenstichting. (Link invoegen) Van die Bomenstichting ben ik nog een paar jaar bestuurslid geweest en heb toen ook in die commissie meegedraaid. Nou, als je mensen wil tegenkomen die helemaal gek van bomen zijn en er enorm veel van weten, dan moet je daar wezen.

De mooiste, oudste, bijzonderste en grootste bomen van ons land

Die super-bomenliefhebbers wilden graag de mooiste, bijzonderste, oudste en grootste bomen van ons land beschermen tegen de zaag. Maar ja, bomen beschermen is leuk, maar om alle bomen van Nederland voor het gemak maar monumentaal te noemen, dat is ook weer zo wat.

‘Die bomen moeten minstens 100 jaar oud zijn’, zei de deskundige uit Gelderland. ‘Want er zijn zat bomen die 100 jaar zijn en anders worden het er te veel’. ‘Wat?’ zeiden de deskundigen uit Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland. ‘Ben je nu een haartje betoeterd? Dan staat er bij ons bijna niks. 50 jaar moet het worden’. Want op de hogere gronden van Nederland worden de bomen een stuk ouder dan in het westen. 100 jaar is in het Westen een zeer respectabele, bijzondere leeftijd.

‘Ben ik het niet mee eens’, zei de Gelderlander. Dat is veel te jong. Dan is de halve provincie bij ons opeens monumentaal.’ Nou, dat werd bakkeleien. Uiteindelijk werd er een compromis bereikt: 80 jaar oud. Daar kon iedereen wel mee leven. Amsterdam en Den Haag eigenlijk niet, maar ja, dat waren Amsterdam en Den Haag. Die vonden toch altijd dat ze heel bijzonder waren.

‘Maar dat is niet voldoende’, zei de deskundige van Gelderland weer. Weet je wel hoeveel bomen van 80 jaar en ouder we hier hebben staan? Dan krijgen we wel erg veel Monumentale bomen. Vooral beuken en eiken, het barst er hier van’.

Oude bomen met iets bijzonders

‘Ja, maar sommige van die eiken bij jullie zijn wel héél bijzonder’, zei de Noord-Hollander. ‘Zoals die eik bij kasteel Amerongen. Hoe oud is die wel niet?’ ‘Weten we niet heel precies’, zei de Gelderlander weer, ‘We schatten rond 1677. Maar hij staat eigenlijk in Utrecht, niet bij ons’. ‘Klopt’, zei de Utrechtenaar.

‘Dus de bomen moeten niet alleen 80 jaar en ouder zijn, maar ook een verhaal hebben’, zei de Zuid-Hollander weer. ‘Of ouder dan 80 jaar en van een bijzondere soort zijn’, zei de Utrechtenaar. ‘Of ouder dan 80 jaar en een bijzondere snoeivorm hebben’, zei de Noord-Brabander. ‘O je bedoelt die etagelindes bij jullie!’ Zei de Zeelander. Die zijn inderdaad heel bijzonder. Net alsof ze etages hebben. Echt prachtig’.

En zo is het gebeurd. Eind 80-er jaren is iemand het hele land doorgetrokken om alle monumentale bomen op een lijst te zetten. Het duurde daarna nog even voordat die lijst door alle gemeenten volledig werd ondersteund. Wettelijk gezien moesten namelijk de gemeenten de bomen beschermen. Maar al vonden ze zo’n lijst in principe een pracht-idee, het kwam de gemeenten niet altijd goed uit dat die bomen zo beschermd werden.

‘Moet je déze nou beschermen?’, kwam er soms als commentaar. ‘Hij is op sterven na dood! En we hebben die nieuwe huizen die we hier zouden bouwen hard nodig!’ En daar zat ook weer wat in.

En dus kwam er weer een criterium bij: De boom moest wel naar schatting ten minste 10 jaar na op de lijst te zijn gezet in leven blijven. Langer dan dat kunnen de boomdeskundigen de levensverwachting niet met voldoende zekerheid voorspellen.

Grensgevallen

Goed, de meeste problemen waren hiermee wel uit de wereld. Maar niet alle. Want je hebt altijd grensgevallen.

Een van die grensgevallen waren de herdenkingsbomen. Toen Beatrix koningin werd, 30 april 1980, zijn er heel wat bomen geplant. Meestal Koningslindes. Die zijn sterk en kunnen makkelijk 100 jaar oud worden. En om aan te geven dat ze bijzonder zijn, is er meestal een duur, speciaal gemaakt smeedijzeren hek omheen gezet. Maar in 1990 waren die bomen bepaald nog geen 80 jaar. Eerder 10. Dus geen monumentale boom. Alleen, bescherm je ze niet, dan kan het zo maar eens zijn, dat je 10 jaar later nog wel ergens dat smeedijzeren hek hebt liggen, maar geen boom meer. Dus wat moet je daar nou mee? En wat doe je, als de boom toch het loodje heeft gelegd en is vervangen door een andere koningslinde? Dat is niet de originele boom. Maar het is wèl een boom die herinnert aan de troonsbestijging van Beatrix. Kortom, dilemma’s, dilemma’s.

Onze Metasequoia

Een andere van die dilemma’s was dat levende fossiel dat in Amsterdam was geplant bij het Wertheimplantsoen. Want ja, in 1990 was die Metasequoia, hoe bijzonder ook, nog lang geen 80 jaar. In 1991 is door de Bomenstichting en uitgeverij Boom (what’s in a name) een boek uitgebracht over de Monumentale bomen van Nederland. Achterin dat boek staat een lijst met alle Monumentale Bomen die toen bekend waren, plus een lijstje van de dikste, hoogste en oudste boom per soort die er gevonden was. En daar staat geen Metasequoia bij. Want die was nog geen 80 jaar oud. Dat is hij nu nog niet, hij is 72. Hij staat dus nog steeds niet op de landelijke lijst van Monumentale bomen.

Maar Amsterdam en Den Haag (en heel wat andere steden ook) hadden inmiddels hun eigen lijst met monumentale bomen opgesteld. Geen landelijke, maar stedelijke monumentale bomen. En Amsterdam zei: Wij doen wèl lekker 50 jaar oud. Dan kunnen onze bijzondere bomen, die ze daar in Gelderland ‘te jong’ vinden, toch beschermd worden. En zo geschiedde. En daar, op die lijst, staat onze bijzondere Metasequoia onopvallend te pronken.